Bilim,savaş,entel,dantel

Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası İngilizce eksonimini “Turkey”den “Türkiye”ye dönüştürme süreci, 21. yüzyılın en dikkate değer toponimik diplomasi ve ulusal markalaşma egzersizlerinden birini temsil etmektedir. 2021 yılının sonlarında Cumhurbaşkanlığı genelgesiyle başlatılan ve Haziran 2022’de Birleşmiş Milletler (BM) nezdinde resmileşen bu değişim, basit bir ortografik düzeltmenin çok ötesinde anlamlar taşımaktadır. Bu hamle, ulusal kimliğin stratejik bir beyanı, İngilizce dilindeki pejoratif (küçümseyici) eşseslilerden kopuş ve küresel sahnede ülkenin “marka değerinin” yeniden kalibre edilmesi girişimidir. İşbu rapor, Anglosfer’den Doğu Asya’ya, Türk dünyasından Avrupa Birliği’ne kadar dünya milletlerinin Türkiye’ye ve Türk milletine nasıl hitap ettiğini, bu yeni endonimin (iç adlandırma) diplomatik, akademik ve medya bağlamlarındaki benimsenme oranlarını ve ülkenin isminin onlarca dildeki derin etimolojik köklerini “tüketici” bir derinlikle incelemektedir. Rapor ayrıca, “Türk” ve “Türkiyeli” demonimleri (halk adları) etrafındaki sosyolinguistik tartışmaları ve diplomatik protokollerdeki yansımalarını analiz ederek, Anadolu cumhuriyetinin küresel isimlendirilmesine dair kesin bir referans kaynağı sunmaktadır.

1. Stratejik Dönüşüm: Turkey’den Türkiye’ye Geçişin Dinamikleri

1.1 İsim Değişikliğinin Mekaniği ve Hukuki Zemini

Türkiye Cumhuriyeti, yabancı dillerdeki isminin “Türkiye” olarak değiştirilmesi talebini, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu tarafından BM Genel Sekreteri António Guterres’e sunulan 1 Haziran 2022 tarihli resmi bir mektupla iletmiştir. Birleşmiş Milletler, bu talebi derhal işleme alarak, üye devletler sicilindeki ülke adını “Turkey”den “Türkiye”ye revize etmiştir. Bu diplomatik manevra, uluslararası hukuk açısından devletlerin kendi isimlerini belirleme egemenlik hakkının bir tezahürü olarak kabul edilmiş ve BM Sözcüsü Stephane Dujarric tarafından değişikliğin mektubun alındığı andan itibaren geçerli olduğu teyit edilmiştir.

Bu sürecin temelleri, Aralık 2021’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yayımlanan ve tüm ihraç ürünlerinde “Made in Turkey” ibaresi yerine “Made in Türkiye” ibaresinin kullanılmasını zorunlu kılan genelge ile atılmıştır. Genelgede, “Türkiye ibaresi, Türk milletinin kültürünü, medeniyetini ve değerlerini en iyi şekilde temsil ve ifade etmektedir” gerekçesi sunulmuştur.

1.2 Motivasyonun Kökenleri: Kültürel Temsil ve Dilsel Ayrışma

Hükümetin bu köklü değişikliği talep etmesinin ardında yatan nedenler çok katmanlıdır ve özellikle İngilizce dilindeki tarihsel kullanımlara odaklanmaktadır:

1. Kültürel Otantisite ve Egemenlik: 1923 yılında Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türk halkının kendi ülkesini tanımlamak için kullandığı “Türkiye” isminin, uluslararası platformlarda da birebir kullanılması arzusu, dilsel egemenliğin bir parçası olarak görülmüştür. Bu durum, Almanya’nın “Deutschland” olarak anılmayı talep etmesine benzer bir “endonim” (yerel isim) dayatmasıdır.
2. Pejoratif Eşseslilikten Kurtulma: İngilizcede “Turkey” kelimesinin, Kuzey Amerika kökenli kümes hayvanı (Meleagris gallopavo) ile eşsesli olması ve Cambridge Sözlüğü gibi kaynaklarda “başarısızlığa uğrayan şey” veya “aptal/sersem kişi” gibi argo anlamlar taşıması, Türkiye’nin uluslararası imajı açısından rahatsız edici bulunmuştur. TRT World gibi devlet yayın organları, bu değişikliğin Google aramalarında ülkenin adının kümes hayvanı görselleriyle karışmasını önlemeyi amaçladığını açıkça belirtmiştir.

1.3 Uluslararası Hukukta Ortografi Sorunu: “Ü” Harfi

Bu geçişin en teknik ve tartışmalı boyutu, İngiliz alfabesinde bulunmayan “ü” (diaeresisli u) harfinin resmi İngilizce isme dahil edilmesidir. Birleşmiş Milletler, “TÜRKİYE” (noktalı İ ile) ve “Türkiye” yazımlarını kabul ederek, uluslararası veritabanlarında Latin alfabesi dışındaki karakterlerin kullanımına dair nadir bir esneklik göstermiştir. Daha önce Fildişi Sahili (Côte d’Ivoire) örneğinde olduğu gibi, aksan işaretlerinin BM sistemlerinde kullanımı mümkün olsa da, “ü” harfinin kabulü, Türkiye’nin diplomatik ısrarının bir başarısı olarak kayda geçmiştir. Bu durum, İngilizce klavyelerde ve dijital altyapılarda “Turkiye” (u ile) kullanımının da pragmatik bir alternatif olarak yaygınlaşmasına yol açmıştır.

2. Diplomatik Benimseme: Dünya Hükümetlerinin Tepkisi

“Türkiye” isminin benimsenmesi küresel çapta homojen bir süreç olmamış, diplomatik nezaket ile yerleşik dilsel alışkanlıklar arasında bir ikilik yaratmıştır. Aşağıda, coğrafi ve politik bölgelere göre detaylı bir analiz sunulmaktadır.

2.1 Birleşmiş Milletler ve Çok Uluslu Kuruluşlar

Birleşmiş Milletler, isim değişikliğinin ana onay makamı olarak hareket etmiştir. Haziran 2022’deki kabulün ardından, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), UNESCO, Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve OECD gibi tüm bağlı ve ilişkili kuruluşlar resmi listelerini güncellemiştir.

• NATO: Bir ittifak üyesi olarak Türkiye’nin ismi, tüm resmi ittifak belgelerinde, zirve bildirilerinde ve askeri komuta yapılarında güncellenmiştir. Özellikle 2025 Lahey Zirvesi ve 2026’da Ankara’da düzenlenmesi planlanan NATO Zirvesi ile ilgili planlama belgelerinde “Türkiye” kullanımı istisnasız uygulanmaktadır.
• Avrupa Birliği (AB): Avrupa Komisyonu ve Konseyi, resmi raporlarda (örneğin 2024 Türkiye Raporu) “Türkiye” ismini benimsemiştir. Ancak, ticaret veritabanlarında ve bazı web sayfalarında arama motoru optimizasyonu ve anlaşılırlık adına “Turkey (Türkiye)” şeklinde parantezli kullanımlara da rastlanmaktadır.
• Türk Devletleri Teşkilatı (TDT): Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ı kapsayan bu örgüt, “Türkiye” ismini İngilizce yazışmalarda standart hale getirerek üye devletler arasındaki dilsel ve kültürel bağı pekiştirmiştir.

2.2 Amerika Birleşik Devletleri: İkili Bir Yaklaşım

Amerika Birleşik Devletleri hükümeti, başlangıçta tereddütlü bir yaklaşım sergilemiş, ancak Ocak 2023’te değişikliği resmileştirmiştir. ABD Dışişleri Bakanlığı, Türk Büyükelçiliği’nin talebi üzerine “resmi, diplomatik ve ikili bağlamların çoğunda” “Türkiye” ismini kullanacağını duyurmuştur.

Ancak, ABD Coğrafi İsimler Kurulu (BGN), Amerikan kamuoyunun daha geniş anlayışını sağlamak amacıyla “Turkey” ismini “konvansiyonel ad” olarak muhafaza etmiştir. Bu durum, ABD bürokrasisinde tutarsız bir uygulamaya yol açmıştır:

• Pentagon (Savunma Bakanlığı): Ağustos 2022’de, Dışişleri Bakanlığı’ndan önce “Türkiye” kullanımına geçerek askeri müttefiklik ilişkilerindeki hassasiyeti yansıtmıştır.
• Dışişleri Bakanlığı: Resmi basın açıklamalarında, antlaşmalarda ve üst düzey görüşme tutanaklarında (örneğin “Bakan Rubio’nun Türk Dışişleri Bakanı Fidan ile Görüşmesi”) “Türkiye” kullanılmaktadır. Ancak, haritalar ve genel seyahat bilgileri sayfalarında “Turkey (Türkiye)” veya sadece “Turkey” kullanımı devam etmektedir.

2.3 Birleşik Krallık ve Anglosfer Ülkeleri

• Birleşik Krallık: Dışişleri, Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi (FCDO), Haziran 2022’den itibaren resmi diplomatik bildirimlerde “Türkiye” kullanımına geçmiştir. Ancak, İngiliz turistlerin kafa karışıklığını önlemek amacıyla pratik konsolosluk hizmetleri ve seyahat tavsiyelerinde “Turkey” kullanımı büyük ölçüde korunmuştur.
• Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda, Hindistan: Bu ülkelerin Ankara’daki büyükelçilikleri, web sitelerini ve resmi unvanlarını “Türkiye” olarak güncellemiştir. Özellikle Avustralya ve Yeni Zelanda, Çanakkale Savaşları’ndan (Gelibolu) kaynaklanan tarihsel bağları nedeniyle bu değişikliğe hızlı uyum sağlamıştır.

2.4 Avrupa Komşuları ve Bölgesel Dinamikler

• Yunanistan: Türk-Yunan ilişkilerindeki son dönem yakınlaşma (pozitif gündem) çerçevesinde, Yunan diplomasisi İngilizce iletişimlerinde “Türkiye” ismini kullanmaya başlamıştır. Özellikle “Türkiye-Greece Hackathon 2024-25” gibi ortak etkinliklerin resmi duyurularında bu kullanım dikkat çekmektedir. Ancak Yunanca iç yazışmalarda ve basında ülke hâlâ geleneksel Tourkía (Τουρκία) ismiyle anılmaktadır.
• Bulgaristan: Derin ekonomik ve enerji bağlarına sahip bir komşu olarak Bulgaristan, 2024 ve 2025 yıllarında imzalanan enerji mutabakat zaptlarında ve hükümet belgelerinde İngilizce “Türkiye” ismini resmen kullanmaktadır. Ticaret hacminin 7.7 milyar Avroya ulaştığı vurgulanan raporlarda bu isimlendirme standartlaşmıştır.
• Ermenistan: Normalleşme süreci kapsamında, Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Dışişleri Bakanlığı, İngilizce açıklamalarda ve tweetlerde “Türkiye” ismini kullanarak diplomatik protokole riayet etmektedir. Temmuz 2024’te Margara-Alican sınır kapısında gerçekleşen özel temsilciler toplantısına dair resmi açıklamalarda da bu hassasiyet gözetilmiştir.

2.5 Rusya Federasyonu

Rusya, pragmatik bir ikili yaklaşım sergilemektedir. Rusya Dışişleri Bakanlığı’nın İngilizce basın açıklamalarında (örneğin Bakan Lavrov ve Bakan Fidan görüşmeleri), Ankara’nın talebi doğrultusunda “Türkiye” kullanılmaktadır. Ancak Rusça metinlerde, Kiril alfabesinin ve Rusça dilbilgisi kurallarının “Türkiye” ismini (özellikle ‘ü’ sesini ve son ek uyumunu) tam olarak karşılamaması ve yerleşik Turtsiya (Турция) isminin köklü olması nedeniyle geleneksel isim kullanılmaya devam etmektedir.

3. Dilsel Analiz: Dünya “Türkiye”yi Nasıl Telaffuz Ediyor?

İngilizce ismin değişmesi, diğer dillerdeki yerleşik “eksonimlerin” (dış isimlendirme) değişmesi anlamına gelmemektedir. İsim değişikliği talebi, esas olarak uluslararası forumlarda çalışma dili olan İngilizce (ve kısmen Fransızca/İspanyolca) üzerine yoğunlaşmıştır.

3.1 Çin ve Doğu Asya Küresi

Doğu Asya dillerinde “Türkiye” isminin adaptasyonu, fonetik ve ortografik zorluklar içermektedir.

3.1.1 Çin Halk Cumhuriyeti (Mandarin)

Çince’de Türkiye geleneksel olarak Tǔ’ěrqí (土耳其) olarak adlandırılmaktadır.

• Anlam: Karakterler sırasıyla “Toprak” (土), “Kulak” (耳) ve “O/Onun” (其) anlamlarına gelir. Bu, “Turkey” kelimesinin fonetik bir transliterasyonudur ve ülkenin doğasına dair anlamsal bir içerik taşımaz.
• Hindi Meselesi: Çince’de hindi kuşu için kullanılan kelime huǒjī (火鸡, harfiyen “ateş tavuğu”) şeklindedir. Dolayısıyla Çince’de ülke ismi ile kuş ismi arasında İngilizce’deki gibi bir karışıklık veya aşağılayıcı çağrışım bulunmamaktadır.
• Resmi Duruş: Çin hükümeti ve medyası (Xinhua vb.), İngilizce yayınlarında “Türkiye” kullanmaktadır. Ancak Çince iç yazışmalarda Tǔ’ěrqí kullanımı değişmemiştir. “Türkiye” ismini karakterlerle yeniden yazmak (örneğin Tú-ěr-kè-yè gibi) fonetik olarak mümkün olsa da, yerleşik isim korunmuştur.

3.1.2 Japonya

Japonca’da ülke ismi Toruko (トルコ) şeklindedir.

• Etimoloji: Bu kelime, Portekizce’deki Turco kelimesinden türetilmiştir ve genellikle yabancı kelimeler için kullanılan Katakana alfabesiyle yazılır.
• Kanji (Ateji): Tarihsel olarak Çince transliterasyondan ödünç alınan Do-ji-ki (土耳其) veya Do-ji-ko (土耳古) kanjileri kullanılmışsa da, bunlar günümüzde nadirdir veya eskimiştir.
• Hindi Meselesi: Japonca’da hindi kuşu shichimenchou (七面鳥, “yedi yüzlü kuş”) olarak adlandırılır. Japonca’da da ülke ve kuş arasında bir karışıklık yoktur.
• Resmi Duruş: Japon hükümeti İngilizce diplomatik metinlerde “Republic of Türkiye” kullanırken, Japonca metinlerde Toruko standart eksonim olarak kalmıştır.

3.1.3 Güney Kore: Radikal Bir Adaptasyon

Güney Kore, Türkiye’nin isim değişikliği talebine en proaktif yanıt veren ülkelerden biri olmuştur.

• Eski İsim: İngilizce “Turkey”den türetilen Teoki (터키).
• Yeni İsim: Twi-leu-ki-ye (튀르키예). Türkiye’nin resmi talebinin ardından, Kore Ulusal Dil Enstitüsü ve Güney Kore hükümeti, Kore alfabesi Hangul’daki yazımı “Türkiye”nin okunuşuna yaklaştıracak şekilde resmen değiştirmiştir.
• Kullanım: Bu değişiklik resmi belgelerde ve medyada hızla uygulanmıştır. Güney Kore, kendi yerel alfabesindeki yerleşik ismi değiştirerek İngilizce kökenli eksonimden uzaklaşan nadir ülkelerden biridir.

3.2 Latin ve Cermen Dilleri Dünyası

Avrupa dillerinde Türkiye için kullanılan isimler yüzyıllardır yerleşiktir ve diplomatik İngilizce haricinde iç dilde bir değişim eğilimi görülmemektedir.

Dil	Ülke İsmi	Etimoloji ve Notlar
Fransızca	La Turquie	Ortaçağ Latincesi Turchia‘dan türemiştir. Hindi kuşu Dinde (d’Inde, yani “Hindistan’dan”) olarak adlandırılır.
İspanyolca	Turquía	Turchia ile aynı kökten. Hindi kuşu Pavo olarak bilinir.
Almanca	Die Türkei	Standart Cermen formu. Hindi kuşu Truthahn olarak adlandırılır.
İtalyanca	Turchia
Portekizce	Turquia	Hindi kuşu Peru (Peru ülkesinden geldiği sanılarak) olarak adlandırılır.

3.3 Arap ve İslam Dünyası

Arapça’da ülke Turkiya (تركيا) olarak bilinir.

• Alfabe: Arap alfabesindeki yazım, fonetik olarak zaten “Türkiye”ye çok yakın olduğu için (Turkiya), herhangi bir yazım değişikliğine ihtiyaç duyulmamıştır.
• Diplomasi: Katar, BAE ve Suudi Arabistan gibi Arap ülkeleri, İngilizce yayınlarında ve yazışmalarında “Türkiye” ismini benimsemiştir.
• Hindi Meselesi: Arapça’da hindi kuşu genellikle Dik Rumi (“Roma/Bizans Horozu”) veya Dik Habeş (“Habeş/Etiyopya Horozu”) olarak adlandırılır. Bu da kuşun kökenine dair küresel kafa karışıklığının bir başka örneğidir.

3.4 Türk Dünyası

Türk dili konuşan ülkeler (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan) için İngilizce isim değişikliği sembolik bir zafer olsa da, yerel dillerde zaten Türk ve Türkiye kökenli isimler kullanıldığından pratik bir değişim olmamıştır.

• Azerbaycan: Türkiyə
• Kazakistan: Türikya / Türkiya
• Özbekistan: Turkiya Bu ülkeler, İngilizce’deki değişimi, Batı kaynaklı bir dayatmanın düzeltilmesi ve Türk dünyasının dilsel gerçekliğinin uluslararası norm haline gelmesi olarak yorumlamaktadır.

4. Etimolojik Labirent: Neden “Turkey”?

Rebranding (yeniden markalama) sürecini tam olarak anlamak için, Türkiye’nin değiştirmek istediği ismin kökenlerini ve “hindi” karışıklığının tarihsel arka planını analiz etmek elzemdir.

4.1 “Türk” Kelimesinin Kökeni

“Türk” otonimi (kendi kendine verilen isim) kadim bir geçmişe sahiptir. İlk olarak Göktürklerin Orhun Yazıtları’nda (MS 735 civarı) “Gök Türkler” veya “Türük” şeklinde geçer.

• Anlam: Kelimenin “güçlü”, “kuvvetli”, “türemiş/çoğalmış” veya (Hotan-Saka dilindeki tturakä kelimesinden hareketle) “miğfer” anlamına geldiğine dair çeşitli teoriler vardır. Miğfer teorisi, Türklerin yaşadığı Altay dağlarının şekline atıfta bulunur.
• Evrim: Başlangıçta belirli bir boyun adı olan Türk, zamanla tüm etno-linguistik grubu kapsayan bir üst kimliğe dönüşmüştür. 19. yüzyılda Avrupa milliyetçiliğinin etkisiyle Osmanlı elitleri tarafından ulusal bir kimlik olarak benimsenmiş ve 1923’te Cumhuriyetin adında (Türkiye Cumhuriyeti) somutlaşmıştır.

4.2 Hindi Karışıklığı (Meleagris gallopavo)

İsim değişikliğinin ana itici gücü olan kuş ile ülke isminin karışması, 16. yüzyıl ticaret yollarının karmaşıklığından kaynaklanan bir dilsel kazadır:

• Beç Tavuğu Bağlantısı: Afrika kökenli Beç tavukları (Guinea fowl), Avrupa’ya Osmanlı tüccarları (“Turkey merchants”) üzerinden getiriliyordu. Bu nedenle kuşlara İngiltere’de “Turkey cocks” veya “Turkey hens” denmeye başlandı.
• Amerikan Kuşu: Avrupalılar Kuzey Amerika’da Meleagris gallopavo (gerçek hindi) ile karşılaştıklarında, bunu Afrika’dan gelen Beç tavuğu ile karıştırdılar ve ona da “Turkey” adını verdiler.
• Küresel Karışıklık: İronik bir şekilde, diğer diller de kuşu yanlış coğrafyalarla ilişkilendirmiştir:

• Fransızca: Dinde (d’Inde, yani “Hindistan’dan” – Kristof Kolomb’un Amerika’yı Hindistan sanması nedeniyle).
• Türkçe: Hindi (Hindistan’dan).
• Portekizce: Peru (Peru’dan).
• Arapça: Dik Rumi (Roma/Bizans’tan).
• Yunanca: Galopoula (Fransız tavuğu). Bu tablo, “Turkey” kuş isminin, İngiliz dilinin Osmanlı ticaretiyle olan tarihsel ilişkisinin bir yan ürünü olduğunu ve Türk hükümetinin duyduğu rahatsızlığın spesifik olarak Anglosfer’e (İngilizce konuşan dünya) yönelik haklı bir tepki olduğunu göstermektedir.

5. Medya ve Akademik Benimseme: Direnç ve Atalet

Diplomatlar protokole sıkı sıkıya bağlıyken, medya kuruluşları ve akademik kurumlar kendi stil rehberlerine ve okuyucu alışkanlıklarına göre hareket etmektedir.

5.1 Batı Medyasında Direnç

Büyük Batı haber ajansları ve gazeteleri, “Türkiye” ismini benimsemekte yavaş veya isteksiz davranmış, gerekçe olarak okuyucu kitlesinin anlayışını (clarity) ve “ü” harfinin yarattığı tipografik zorlukları göstermiştir.

• Associated Press (AP): ABD gazeteciliğinin standartlarını belirleyen AP Stil Rehberi, ülke için “Turkey” kullanımını sürdüreceğini, ancak spesifik alıntılarda veya resmi bağlamlarda talep edilirse “Türkiye” kullanılabileceğini belirtmiştir. AP, yeni yazımın ne kadar kabul göreceğini izlediklerini açıklamıştır.
• The New York Times & CNN: Değişiklikten sonra yaklaşık bir yıl boyunca “Turkey” kullanımında ısrar etmişlerdir. CNN, ilerleyen dönemde tercih edilen isme saygı göstereceğini belirtse de, 2024 sonu itibarıyla manşetlerde “Turkey” kullanımı baskındır.
• The Guardian: Stil rehberi genel olarak “Turkey”i tercih etmekte, ancak diplomatik bağlamlarda “Türkiye”ye izin vermektedir. Umlaut (ü) harfinin ortalama okuyucu için zorluk yarattığı not edilmiştir.
• İstisnalar: Al Jazeera English ve TRT World (Türk devlet kanalı), “Türkiye” ismini derhal ve istisnasız olarak benimsemiştir. Al Jazeera’nın stil rehberi, markanın “Al” ve “Jazeera” olarak ayrı yazılmasını zorunlu kıldığı gibi, ülke isimlerinde de resmi talepleri dikkate almaktadır.

5.2 Akademik Yayıncılık

Akademik veritabanları (Web of Science, Scopus) üzerinde yapılan bir inceleme, ciddi bir atalet (inertia) olduğunu göstermektedir. 2022’deki resmi değişikliğe rağmen, 2023 ve 2024 yıllarında yayımlanan akademik makalelerin büyük çoğunluğu “Turkey” ismini kullanmaya devam etmiştir. Bu durum, bibliyometrik analizlerde zorluk yaratmakta, araştırmacıların bölgeyle ilgili literatürü tararken her iki terimi de (“Turkey” ve “Türkiye”) kullanmasını zorunlu kılmaktadır.

6. Sosyolinguistik Etkiler: Demonim (Halk Adı) Tartışması

İsim değişikliği, sadece ülke adını değil, aynı zamanda o ülkede yaşayan insanların nasıl adlandırılacağı tartışmasını da alevlendirmiştir.

6.1 “Turkish” mi “Turk” mü?

İngilizce kullanımda:

• İsim (Noun): Türkiye’den bir kişi “Turk” (Türk) olarak adlandırılır.
• Sıfat (Adjective): Tanımlayıcı kelime “Turkish” (Türk) olarak kalmıştır (örneğin: Turkish coffee / Türk kahvesi, Turkish economy / Türk ekonomisi). İngilizce’de sıfatı “Türkiyish” veya “Türkiyean” olarak değiştirme yönünde ciddi bir hareket yoktur. “Republic of Türkiye” resmi devlet adı olsa da, “Turkish Republic” ifadesi hala yaygın ve anlaşılırdır.

6.2 “Türkiyeli” Tartışması

Yurtiçinde ise, Türkiyeli terimi üzerine hararetli bir tartışma süregelmektedir.

• Bağlam: Bazı siyasi gruplar ve aydınlar, vatandaşlığı etnik köken (Türk) yerine coğrafya (Türkiye) üzerinden tanımlamak için Türkiyeli üst kimliğini savunmakta, bunun Kürtler, Ermeniler ve diğer azınlıkları daha kapsayıcı olduğunu öne sürmektedir.
• Muhalefet: Milliyetçi kesimler ve mevcut hükümet kanadı, Türkiyeli kavramını büyük ölçüde reddetmekte ve Atatürk’ün “Ne mutlu Türküm diyene” ilkesiyle tanımlanan ulusal kimliğin erozyonu olarak görmektedir. Anayasa’nın 66. maddesi “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür” hükmünü amirdir.
• Uluslararası Yansıma: Bu iç tartışma İngilizce’ye çevrildiğinde büyük ölçüde kaybolmaktadır; “Turkish” kelimesi hem etnik hem de vatandaşlık sıfatı olarak işlev görmektedir. Ancak “Türkiye” ismine geçiş, etno-linguistik “Turkey” yerine devlet merkezli bir kimliği vurgulaması bakımından, dolaylı olarak devletin adını ön plana çıkarmaktadır.

7. Sonuç: Hibrit Bir İsimlendirme Rejimi

2025 yılı itibarıyla, dünya milletleri Türkiye’ye hibrit bir isimlendirme rejimiyle hitap etmektedir. Diplomatik küre, “Türkiye” ismini neredeyse evrensel olarak kabul etmiş ve bir ulusun kendini adlandırma egemenliğine saygı göstermiştir. Bu durum BM, NATO, AB ve ABD Dışişleri Bakanlığı’nın resmi yazışmalarında sabittir.

Ancak, İngilizce konuşulan dünyadaki “sokak” kullanımı, yüzyılların alışkanlığı, standart klavyelerde “ü” harfinin yokluğu ve büyük medya stil rehberlerinin direnci nedeniyle inatla “Turkey”e bağlı kalmaktadır. İngilizce dışındaki dillerde ise statüko büyük ölçüde korunmakta, uluslar kendi tarihsel eksonimlerini (Turquie, Türkei, Turtsiya) kullanmaya devam ederken, sadece uluslararası diplomasinin dili olan İngilizce’yi konuşurken “Türkiye” demektedir.

Bu geçiş süreci, diğer post-kolonyal veya milliyetçi yeniden adlandırma çabalarıyla (örneğin Seylan’dan Sri Lanka’ya, Svaziland’dan Esvatini’ye) paralellik göstermektedir. Resmi benimseme anlık olsa da, toplumsal benimseme nesiller süren bir süreçtir. Şimdilik, Türkiye Birleşmiş Milletler koridorlarında “Türkiye”dir, ancak küresel kamuoyunun zihninde büyük ölçüde “Turkey” olarak kalmaya devam etmektedir.

Küresel İsimlendirme Özeti Tablosu

Bölge/Dil	Yaygın Kullanım (Halk)	Diplomatik İngilizce İsim	Notlar
İngilizce (Resmi)	Turkey	Türkiye	BM, ABD, İngiltere, AB tarafından resmen tanındı.
İngilizce (Medya)	Turkey	Turkey / Türkiye	Medya ve halk büyük ölçüde “Turkey” kullanıyor.
Almanca	Die Türkei	Republic of Türkiye	İç kullanım değişmedi.
Fransızca	La Turquie	République de Türkiye	İç kullanım değişmedi.
Rusça	Turtsiya (Турция)	Republic of Türkiye	Kiril yazımı değişmedi, İngilizce’de uyuldu.
Çince	Tu’erqi (土耳其)	Türkiye	Karakterler değişmedi; İngilizce iletişim güncellendi.
Korece	Teoki (터키)	Twi-leu-ki-ye (튀르키예)	Alfabe ve telaffuz resmen değiştirildi.
Japonca	Toruko (トルコ)	Republic of Türkiye	Katakana değişmedi.
Arapça	Turkiya (تركيا)	Türkiye	Alfabe uyumlu, değişiklik yok.
Türk Dünyası	Türkiye / Türkiyə	Türkiye	Yerel endonimlerle uyumlu.

Alıntılanan çalışmalar

1. Name of Turkey – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Name_of_Turkey 2. Türkiye – the United Nations, https://www.un.org/en/about-us/member-states/turkiye 3. Turkey’s name changed to Türkiye, https://turkiye.un.org/en/184798-turkeys-name-changed-t%C3%BCrkiye 4. No more Turkey: Country in push to be known as ‘Türkiye’ | AP News, https://apnews.com/article/united-nations-recep-tayyip-erdogan-mevlut-cavusoglu-antonio-guterres-ankara-1efcc97c159e2bf97882a2691d67ecb1 5. From Turkey to Türkiye—balancing tradition, politics and global perception, https://www.turkiyetoday.com/culture/from-turkey-to-turkiyebalancing-tradition-politics-and-global-perception-3206262 6. Why does Turkey want other countries to start spelling its name ‘Türkiye’? | FIU News – Florida International University, https://news.fiu.edu/2023/why-does-turkey-want-other-countries-to-start-spelling-its-name-turkiye 7. Turkey or Türkiye? Why the country changed its official name – SBS, https://www.sbs.com.au/news/article/turkey-or-turkiye-why-the-country-changed-its-official-name/y5ar25eim 8. Türkiye, not Turkey: US diplomats agree to spelling change – The Guardian, https://www.theguardian.com/us-news/2023/jan/05/us-turkey-spelling-turkiye-country 9. Turkey or Türkiye?, https://turkeytravelplanner.com/turkey-or-turkiye/ 10. About a Bird? Your Complete Guide to Turkey’s 2021-2022 Name Change, https://www.polgeonow.com/2024/04/turkey-name-change-to-turkiye.html 11. Turkey (Türkiye): Major Issues and U.S. Relations | Congress.gov, https://www.congress.gov/crs-product/R44000 12. Winners of the NATO 2025 The Hague Summit: President TRUMP and Türkiye!, https://www.defenceturkey.com/en/content/winners-of-the-nato-2025-the-hague-summit-president-trump-and-turkiye-6314 13. Erdoğan, NATO chief discuss process between Ukraine, Russia – Hürriyet Daily News, https://www.hurriyetdailynews.com/turkiye-to-host-nato-summit-in-july-2026-212691 14. No: 226, 31 October 2024, Regarding the European Commission 2024 Report on Türkiye, https://www.mfa.gov.tr/no_-226_-avrupa-komisyonu-2024-turkiye-raporu-hk.en.mfa 15. Türkiye Report 2024 – Enlargement and Eastern Neighbourhood – European Union, https://enlargement.ec.europa.eu/turkiye-report-2024_en 16. EU trade relations with Türkiye – European Union, https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/turkiye_en 17. organization of turkic states (ots) – Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, https://www.mfa.gov.tr/turk-konseyi-en.en.mfa 18. Organization of Turkic States – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Organization_of_Turkic_States 19. Türkiye, not Turkey: US diplomats agree to switch to new spelling – TRT World, https://www.trtworld.com/article/12779111 20. US changes to Turkey’s preferred spelling at ally’s request | AP News, https://apnews.com/article/politics-turkey-us-department-of-the-treasury-myanmar-mevlut-cavusoglu-9b9ef9599c5420f325c21232d9ffdbf4 21. Turkey (Türkiye) – United States Department of State, https://www.state.gov/countries-areas/turkey 22. US diplomats quit saying ‘Turkey’, switch to Türkiye | Middle East Eye, https://www.middleeasteye.net/news/us-diplomats-quit-saying-turkey-switch-turkiye 23. Timeline of country name changes in HMG use: 1919 to present – GOV.UK, https://www.gov.uk/government/publications/country-names/timeline-of-country-name-changes-in-hmg-use-1919-to-present 24. US officially changes spelling of Turkey to Turkiye | ABS-CBN, https://www.abs-cbn.com/overseas/01/06/23/us-officially-changes-spelling-of-turkey-to-turkiye 25. Relations between Türkiye and Greece, https://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkiye-and-greece.en.mfa 26. Official Announcement: Türkiye-Greece Hackathon 2024-25, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-yunanistan-%E2%80%93-hackathon-ortak-aciklama-2-aralik-2024.en.mfa 27. How to Say Turkey in 47 Languages, https://www.101languages.net/countries/turkey-in-other-languages/ 28. Minister Dilov: Trade with Turkey reaches a record high of 7.7 billion euro in 2024, https://www.mi.government.bg/en/news/ministar-dilov-targoviyata-s-turcziya-otbelyazva-svoeobrazen-vrah-i-dostiga-rekordni-stojnosti-ot-77-mlrd-evro-za-2024-godina/ 29. Bulgarian government approves draft memo with Türkiye on cross-border air space security operations – The Sofia Globe, https://sofiaglobe.com/2024/01/25/bulgarian-government-approves-draft-memo-with-turkiye-on-cross-border-air-space-security-operations/ 30. Foreign Ministers of Armenia and Turkey Discuss Bilateral Relations on the Last Day of 2024 – BM.GE, https://bm.ge/en/news/foreign-ministers-of-armenia-and-turkey-discuss-bilateral-relations-on-the-last-day-of-2024 31. Turkish-Armenian normalization process on the right path: Pashinyan – Hürriyet Daily News, https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-armenian-normalization-process-on-the-right-path-pashinyan-215385 32. the Republic of Türkiye – The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation, https://mid.ru/en/maps/tr/ 33. Türkiye´s Political Relations With Russian Federation, https://www.mfa.gov.tr/turkiye_s-political-relations-with-russian-federation.en.mfa 34. Literal translation of every Asian country in Chinese : r/MapPorn – Reddit, https://www.reddit.com/r/MapPorn/comments/ye9iiy/literal_translation_of_every_asian_country_in/ 35. Turkey, Türkiye, and Chinese characters | Pinyin News, https://pinyin.info/news/2023/turkey-turkiye-and-chinese-characters/ 36. 197 Country Names in Chinese (Complete List + Abbreviations) – ImproveMandarin, https://improvemandarin.com/countries-in-chinese/ 37. Definition of 土耳其 – JapanDict: Japanese Dictionary, https://www.japandict.com/%E5%9C%9F%E8%80%B3%E5%85%B6 38. turkey – Jisho.org, https://jisho.org/search/turkey 39. 土耳古 – Wiktionary, the free dictionary, https://en.wiktionary.org/wiki/%E5%9C%9F%E8%80%B3%E5%8F%A4 40. Turkey – Animals in Japanese, https://bestiary.japanesewithanime.com/animals/turkey-in-japanese 41. Turkey changes its official country name to Türkiye – 헤럴드인사이트, http://www.heraldinsight.co.kr/news/articleView.html?idxno=2006 42. トルコは英語で「Turkey」！ターキーとは由来や七面鳥との関係 – ターキッシュエア＆トラベル, https://turkish.jp/turkey/%E3%83%88%E3%83%AB%E3%82%B3%E3%81%AF%E8%8B%B1%E8%AA%9E%E3%81%A7%E3%80%8Cturkey%E3%80%8D/ 43. Country Names in Korean with free worksheets, https://www.mykoreanlesson.com/post/country-names-in-korean 44. [포커스] 터키가 나라 이름을 ‘튀르키예’로 바꾸게 된 사연 보니… – 위키리크스한국, http://www.wikileaks-kr.org/news/articleView.html?idxno=126893 45. 칠면조 국가가 사라진다! 터키 국명 ‘튀르키예’로 변경 – 터키가 국명을 바꾸는 이유 – tradlinx, https://www.tradlinx.com/blog/market-trend/%EC%B9%A0%EB%A9%B4%EC%A1%B0-%EA%B5%AD%EA%B0%80%EA%B0%80-%EC%82%AC%EB%9D%BC%EC%A7%84%EB%8B%A4-%ED%84%B0%ED%82%A4-%EA%B5%AD%EB%AA%85-%ED%8A%80%EB%A5%B4%ED%82%A4%EC%98%88%EB%A1%9C/ 46. Still Turkey? Western news media ignores Ankara’s call to rename ‘Türkiye’ – Journo, https://journo.com.tr/turkey-name-turkiye-news-media 47. TIL that the Turkey bird is named after the country with the same name in English, while in Portuguese it is called ‘Peru’, in Arabic it is Deek Rumi (‘Roman Rooster’), in Polish it is ‘Indyk’ (after India), and in Turkish itself it is ‘Hindi’. : – Reddit, https://www.reddit.com/r/todayilearned/comments/74n9oi/til_that_the_turkey_bird_is_named_after_the/ 48. Turkey (bird) in 31 national languages across the world : r/etymologymaps – Reddit, https://www.reddit.com/r/etymologymaps/comments/1fui7jj/turkey_bird_in_31_national_languages_across_the/ 49. Turkish people – Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_people 50. Why are the Turkeys name in reference to other cultures? – Linguistics Stack Exchange, https://linguistics.stackexchange.com/questions/14708/why-are-the-turkeys-name-in-reference-to-other-cultures 51. The State Department says ‘Turkey’ is ‘Türkiye’ now. What does the press say?, https://www.cjr.org/the_media_today/turkey_turkiye_erdogan_us_media.php 52. Guardian style guide: C | Information, https://www.theguardian.com/guardian-style-guide-c 53. UN agrees to change Turkey’s official name to ‘Türkiye’ | News – Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/2022/6/2/un-registers-turkiye-as-new-country-name-for-turkey 54. Türkiye Versus Turkey: Tracking the Adoption of the Official Country Name in Academic Publishing | Request PDF – ResearchGate, https://www.researchgate.net/publication/395871797_Turkiye_Versus_Turkey_Tracking_the_Adoption_of_the_Official_Country_Name_in_Academic_Publishing 55. Demonym for Türkiye? : r/AskTurkey – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskTurkey/comments/1kirw5b/demonym_for_t%C3%BCrkiye/ 56. What is the difference between Turkish, Turkic, Turks, and Turkmen? – Quora, https://www.quora.com/What-is-the-difference-between-Turkish-Turkic-Turks-and-Turkmen 57. Does use of ‘Türkiye’ rather than ‘Turkey’ have a political conotation? : r/AskTurkey – Reddit, https://www.reddit.com/r/AskTurkey/comments/1jl1n8y/does_use_of_t%C3%BCrkiye_rather_than_turkey_have_a/